بررسی کتاب «در دفاع از تضمین شغل» با نگاهی به اقتصاد ایران
دومین جلسه از سلسله نشستهای بررسی کتاب «عدالت شغلی» به بررسی کتاب «در دفاع از تضمین شغل» نوشته پاولینا چرنوا اختصاص یافت؛ اثری که در اوج بحران کرونا منتشر شد و در برابر نگاه کلاسیک به بیکاری، راهبردی متفاوت و ساختارشکن ارائه میکند. این نشست با حضور مترجمان اثر، آقای محسن محمدی، مدرس و پژوهشگر اقتصاد توسعه و خانم شادی بزرگ برگزار شد.
از بحران کرونا تا ایده قرارداد اجتماعی جدید
مجری نشست در ابتدای جلسه، کتاب «در دفاع از تضمین شغل» را معرفی کرد: اثری از پاولینا چرنوا، اقتصاددان آمریکایی و استاد کالج بارد، متخصص در حوزه بیکاری و نقش دولت در تأمین کار. این کتاب در سال ۲۰۲۰، در بحبوحه بحران همهگیری کرونا که میلیونها شغل را نابود کرد، منتشر شد. چرنوا در آن استدلال میکند که بیکاری نه طبیعی است و نه اجتنابناپذیر، بلکه محصول مستقیم انتخابهای سیاستی است. پرسش بنیادین او این است: چرا باید نیروی کار جوان و تحصیلکرده پشت درهای بسته بازار کار بماند، در حالی که جامعه ظرفیت ایجاد مشاغل موردنیاز را دارد؟
به باور او، تضمین شغل نه یک برنامه زودگذر اشتغالزایی، بلکه «قرارداد اجتماعی نوین» است که جایگاه هر فرد را در اجتماع تضمین کرده و جامعه را از منطق بیرحمانه بازار آزاد کار رها میسازد.
محسن محمدی: از دولت توسعهگرا تا پیوند عدالت شغلی با توسعه
محمدی، با مرور تجربه موفق دولتهای توسعهگرای شرق آسیا پس از جنگ جهانی دوم، ایده تضمین شغل را همراستا با رهیافت «دولت رفاه توسعهگرا» دانست. او به چارچوب سه در سه رودریک و بلانچارد اشاره کرد که سیاستها را براساس مرحله تولید و گروه هدف درآمدی دستهبندی میکند و گفت ایده تضمین شغل از دل این نظام تحلیلی بیرون آمده است.
محمدی همچنین به مشکلات ساختاری اقتصاد ایران، از رشد منفی در دهه ۹۰ تا افزایش نابرابری، پرداخت و تأکید کرد که بدون پیوندزدن سیاست رفاه با برنامههای توسعهای، نمیتوان انتظار کاهش پایدار بیکاری را داشت.
شادی بزرگ: شغل، حق بشری است نه امتیاز اقتصادی
بزرگ، دیگر مترجم کتاب، اذعان داشت که در آغاز، موضوع برایش چندان جذاب نبود، اما با مطالعه، «تضادهای جدی با اقتصاد کلاسیک و پاسخهای قاطع» نظرش را تغییر داد.
او توضیح داد که تا دهه ۱۹۷۰، نظریهپردازان کلاسیک بر وجود «نرخ طبیعی بیکاری» تأکید داشتند؛ حال آنکه چرنوا این فرض را زیر سؤال میبرد و نشان میدهد که بیکاری طولانیمدت اثر دومینویی دارد: احتمال بیکاری در دورههای بعدی را افزایش داده، سلامت روان، انسجام اجتماعی و بهرهوری را فرسایش میدهد.
به گفته بزرگ، چرنوا معتقد است دولت باید قبل از وقوع موج بیکاری، از طریق پروژههای عمومی و با پرداخت دستمزد منصفانه، شغلهای مفید و موردنیاز جامعه ایجاد کند. این مشاغل میتواند از احیای زیرساختهای کشاورزی و منابع طبیعی تا خدمات اجتماعی خرد را شامل شود؛ نمونههایی که در آمریکا دوران روزولت چهار میلیون شغل ایجاد کرد و نرخ بیکاری را در پنج سال از ۲۰ به ۵ درصد کاهش داد.
تجربههای بینالمللی و بومیسازی در ایران
شادی بزرگ به سیاست «۱۰۰ روز کار تضمینی برای هر خانوار» در مناطق روستایی هند اشاره کرد که تا سال ۲۰۲۰ به پنج میلیارد روز کار رسید، و همچنین تجربه آرژانتین در ایجاد مشاغل شهری و محلی.
او سه عامل موفقیت را چنین برشمرد: هدفمند بودن مشاغل، عدم ترس دولت از اثرات تورمی در صورت وجود ظرفیت خالی تولید، و پرداختهای منصفانه. به باور او، ایران به دلیل ظرفیت بلااستفاده تولیدی زیر ۲۰ درصد، میتواند با هدفگذاری درست، این سیاست را کمهزینهتر اجرا کند.
نقدها، موانع و پاسخها
مجری نشست، با اشاره به بینتیجه ماندن برخی طرحهای گذشته و تجربه ناکامی حتی در بهترین نمونهها (جز مواردی مانند چین)، پرسید که چگونه میتوان از تکرار اشتباه جلوگیری کرد.
شادی بزرگ پاسخ داد که اقتصاد ایران توان خلق پول بدون ضربه به تولید واقعی را ندارد؛ به همین دلیل، باید منابع اجرای تضمین شغل را از طریق فعالسازی صنایع نیمهتعطیل، مشارکت بخش خصوصی و تمرکز بر پروژههای اشتغالزای درازمدت تأمین کرد. او تأکید کرد که پرداختهای مستقیم به بیکاران (مانند UBI) صرفاً تقاضا را تحریک میکند، در حالی که رویکرد «پیشابیکاری» همزمان عرضه و بهرهوری را تقویت میکند.
محسن محمدی نیز در ادامه گفت: «حتی اگر بخشی از پروژههای تضمین شغل اقتصادی نباشد، عایدات اجتماعی و کرامتی آن هزینهها را توجیه میکند. شکست در برخی موارد اجتنابناپذیر است، همانگونه که در حوزههایی مانند آموزش و بهداشت شاهد هستیم، اما باز هم دولتها در این حوزهها سرمایهگذاری میکنند.»
نشست، با گفتوگوهای آزاد حاضران درخصوص نقش دولت و بازار، استفاده از ظرفیتهای بخش خصوصی در آموزش فنی و حرفهای، و لزوم تدوین قوانین مکمل برای تعادلبخشی به اقتصاد کار خاتمه یافت.
#وزارت_تعاون_کار_و_رفاه_اجتماعی
نظر شما در مورد این مطلب چیه؟